چاپ بر روی فلز

چاپ بر روی فلز و قوطی سازی لاک و چاپ، درون و بیرون قوطی ها؛ ورق های مصرفی در قوطی سازی های ایران اغلب وارداتی هستند، در حالی که لاک و مرکب مصرفی در این صنعت، تا حد زیادی از داخل کشور تامین می شود. شناخت مشخصات فنی این مواد مصرفی و رعایت استانداردها و دستورالعمل های مربوطه در مرحله لاک زنی و چاپ و نیز پخت آن، می تواند به تولید بهتر و ضایعات کمتر بینجامد.

● پیش از چاپ

قوطی های تین پلیت، یکی از انواع بسته بندی است که کاربردهای متنوعی دارد. درون قوطی ها به طور معمول با لاک پوشش داده می شود و بیرون آن با چاپ تزیین می شود. چاپ حلب (تین پلیت) به روش افست انجام می گیرد. یعنی زینک های آن در لیتوگرافی تهیه می شود.

در گذشته از پلیت های مسی برای چاپ بر روی فلز استفاده می شد، اما اکنون پلیت های آلومینیومی مصرف می شوند. ضخامت این پلیت ها ۲ میلی متر است. برای چاپ کارهای پرتیراژ، پلیت ها را می سوزانند تا استقامت آنها بیشتر شود.

ماشین چاپ حلب نیز دارای ساختاری همانند ماشین های افست چاپ ورقی است، با این تفاوت که حرکت ورق فلزی به صورت مستقیم است و سیلندرها روی آن می چرخند و مانند کاغذ به دور سلیندرها نمی چرخد.

تفاوت دیگر چاپ فلز با چاپ کاغذ و مقوا، حرارت دادن فلز ضمن عبور از کوره های مخصوص است. در اینجا نکات مفیدی درباره مراحل لاک زنی، چاپ و پخت ورق های تین پلیت ارایه می شود.

● لاک زنی

لاک نیز از جمله مسایلی است که در چاپ بر روی فلز به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مطرح است. داخل قوطی که در تماس با محتوای آن قرار می گیرد باید با لایه ای از لاک پوشیده شود. به طور استاندارد سطح فلز باید در یک نوبت لاک زنی شود. اما در بعضی مواقع مثل مشکلات ماشین لاک زنی و کیفیت ناکارآمد لاک، این عمل دوبار تکرار می شود تا نتیجه مطلوب به دست آید. به طور عمده در این شرایط لاک دوم برای پوشش کامل لاک اول استفاده می شود.

اگر یک نقطه کوچک داخل قوطی با لاک پوشیده نشود، قوطی زنگ زده و باعث خرابی محصول داخلش می شود. البته قابل ذکر است که به صورت معمول درون قوطی های مربوط به مواد غذایی را دو بار و داخل قوطی های صنعتی یک بار لاک زده می شود. به طور مثال می توان به لاک شماره ۱۲۸۷ که مخصوص مواد غذایی است، اشاره کرد.

پس از انجام مرحله لاک زنی، فلز باید در کوره قرار گیرد تا عملیات پخت به طور کامل انجام شود. اگر لاک کمتر از مقدار زمانی که در دستورالعملش قید شده داخل کوره بماند، خوب پخته نمی شود و به احتمال زیاد از سطح فلز کنده می شود. اما اگر زمان مناسب برای پخت انتخاب شود، لاک بعد از خروج از کوره به هیچ وجه از فلز جدا نمی شود.

لاک ها به طور معمول سفیدرنگ بوده و دارای تاریخ مصرف هستند. اگر در مرحله لاک زنی از لاک تاریخ مصرف گذشته استفاده شود، قوطی پس از مدتی دچار زنگ زدگی می شود.

● لاک و کوتینگ

لاک را درون قوطی و برای حفظ محصول داخل آن استفاده می کنند. البته نوعی لاک بیرونی هم هست که برای سر و ته قوطی مصرف می شود و به طور عمده به رنگ طلایی است. اما کوتینگ را روی سطح فلز (خارج قوطی) و برای بهتر انجام شدن عملیات چاپ می زنند. شایان ذکر است که در ایران لاک و کوتینگ مناسب تولید می شود.

● چاپ

ورقه های فلزی که عملیات چاپ روی آنها انجام می شود از قبل باید چربی گیری و جرقه گیری شده باشند، تا امکان چاپ روی آنها میسر شود. بعد از انجام عملیات چربی گیری، می توان با کنترل رطوبت هوا از اکسید شدن ورق ها جلوگیری کرد.
شرکت های تولیدکننده انواع لاک های غذایی و صنعتی، ورنی، تینر اورانوس – پایارنگ – پایازرند – پوشش رنگ- سپند رنگ – نیما شیمی- گوهرفام – ماندانا شیمی – والسپار – ورنی کاور – ایران شیمی ویژگی مهمی که یک ورق استاندارد باید داشته باشد ضخامت یکسان آن در تمامی سطوح است.

پس از انجام مراحل آماده سازی پلیت و ورق چاپی، ورق های فلزی با سیستم مک و باد از روی سینی بلند شده و به ماشین چاپ تغذیه می شوند. ماشین های فعلی به طور عمده دو رنگ هستند و اگر کاری چهار رنگ باشد، ابتدا دو رنگ اولیه چاپ شده و قبل از چاپ دو رنگ بعدی ورق در کوره قرار می گیرد تا خوب پخته شود و مرکب روی فلز ثابت شود و اینگونه چاپ بر روی فلز اجرا می شود.

ماشین های جدید دو رنگ چاپ بر روی فلز، در هر ساعت شش هزار ورق را چاپ می کنند در حالی که ماشین های قدیمی تنها توانایی چاپ ۴ هزار ورق را در ساعت داشتند.

ماشین های چاپ بر روی فلز به صورت واحدی (Unit) و ۳ سیلندری کار می کنند. بعد از چاپ هر رنگ ورق درون ماشین به صورت افقی حرکت کرده و به واحد چاپ بعدی منتقل می شود. ترکیب رنگ یکی از اساسی ترین مساله ای است که مورد توجه چاپکاران فلز می باشد. چرا که آنها در بسیاری از مواقع در به دست آوردن رنگ دلخواه دچار مشکل می شوند. بعضی از رنگ ها در کار چاپی نیازمند ترکیب چندین رنگ هستند که با ترکیب چهار رنگ اصلی به سرعت می توان به رنگ مورد نظر رسید.

مرکب سفید شکری، رنگ خیلی خوبی است که با اضافه مقداری از آن می توان به خوبی رنگ را پرداخت و آماده کرد.
رنگ های چاپ شده پس از گذر از کوره اندکی تغییر پیدا می کنند که در این موضع مرکب های ایرانی رفتار خوبی از خود نشان داده و تغییر چندانی نمی کنند. مرکب خارجی نسبت به مرکب ایرانی گران تر است ولی در بیشتر چاپخانه ها از مرکب ایرانی استفاده می شود که البته این مرکب جوابگوی نیاز موجود هست.
بعد از چاپ آخرین رنگ، روی کار ورنی زده می شود. خط چاپ، ورنی و کوره ممکن است به صورت پیوسته و پشت سر هم قرار گیرند (in-line)، یا به طور مستقل باشند (off-line)، که در این صورت سرعت خط تولید پایین می آید.

عملیات ورنی زنی با همان سیلندری که مخصوص چاپ است، انجام می گیرد. به این شکل که به همان اندازه ای که می خواهیم ورنی روی کار بخورد لاستیک مورد نظر بریده خواهد شد. در ضمن برای لا ک زنی هر محصول باید یک سیلندر لا ستیکی به ابعاد، اندازه ورق، لبه کار و مارجین مناسب و مطابق نقشه آن کار تهیه شود.

● پس از چاپ

پس از پایان عملیات چاپ بر روی فلز، ورق باید داخل کوره قرار گیرد. قبل از کار بایستی ورق ها کنترل شود تا در طی مسیر مشکلی پیش نیاید. طول کوره های معمولی حدود ۲۶ الی ۳۳ متر است. داخل کوره زنجیری تعبیه شده است که ویکت ها روی آن نصب شده ، ورق ها را به صورت تک تک در طول آن به جریان درآورد.

اگر ورق ها روی هم قرار گیرند، به دلیل خیس بودن، خراشیده شده و از بین می روند. حرکت ورق ها در کوره به صورت اتوماتیک انجام می شود. کارهای چاپ شده باید با همان سرعتی که چاپ شده اند از کوره بگذرند و اگر سرعت کم باشد احتمال سوختن ورق وجود دارد. درون کوره ۲ تا ۳ مشعل وجود دارد که اغلب به صورت گازی کار می کنند. شعله ها به طور مستقیم با یک دیگ (مخزن بزرگ بسته) برخورد می کنند.

در آن قسمت خازن هایی وجود دارد که به طور مستقیم گرما را پخش و به ورق می رساند. قابل ذکر است که شعله نباید به طور مستقیم با ورق در تماس باشد و بایستی حرارت و دمای کوره در کل مسیر تونل یکسان باشد تا ورق را نسوزاند.

علاوه بر آن این دما باید کنترل شود تا باعث تغییر رنگ در لاک و رنگ نشود. در انتهای کوره دو هواکش بزرگ وجود دارد تا ورق ها را خنک کند و به دمای اولیه برگرداند. در غیر این صورت ورق ها به دلیل بیش از حد داغ بودن به هم می چسبند. پس از عبور ورق از کوره و شروع مراحل تکمیلی کار، ورق های چاپ شده، در قسمت قوطی سازی قیچی می شوند و از روی خط تا، خم شده و شکل نهایی قوطی را به خود می گیرند.

در فرم دهی تنوع زیادی است که متاسفانه این تنوع هنوز در بسته بندی کالاهای ایرانی جایگاهی ندارد. بازار مصرف ایران به نوعی است که وارد کردن تجهیزات مورد نیاز این کار مقرون به صرفه به نظر نمی رسد. اغلب تولیدکنندگان به دنبال این هستند که از بسته بندی تضمین شده در بازار استفاده کنند. بد نیست یادآوری شود که بین کشورهای خاورمیانه، ترکیه هم از نظر چاپ و هم از نظر تنوع در شکل قوطی پیشرفت بیشتری داشته است.

چاپ فلزات، نویسنده: ایرج عبدی
مجله صنعت چاپ